آزمایش کراتینین چیست؟

تست کراتینین، که با نام تست کراتینین سرم خون نیز شناخته می‌شود، آزمایشی است که به پزشکان کمک می‌کند تا بتوانند عملکرد کلیه‌ها و دستگاه ادراری را ارزیابی کنند. کراتینین یک ماده دفعی حاصل از نابودی طبیعی بافت ماهیچه‌ای می‌باشد. پس از تولید شدن، این ترکیب توسط کلیه‌ها از خون فیلتر شده و سپس از طریق ادرار دفع می‌شود.
توانایی کلیه‌ها در دفع کراتینین با عبارت نرخ پاکسازی کراتینین تعریف می‌شود و نشانگر سرعت عمل کلیه‌ها در فیلتراسیون خون افراد – یا به عبارت دیگر نرخ فیلتراسیون گلومرولی ( GFR ) – می‌باشد.

عملکرد طبیعی کلیه‌ها و GFR:

کلیه‌ها روزانه صدها بار تمام خون موجود در بدن را از خود عبور می‌دهند. این اندام‌ها بخش مایع خون را در مجاری فیلترکننده کوچکی به نام نفرون عبور داده و سپس بخش اعظم این مایع را بازجذب کرده و به خون باز می‌گردانند. بخشی از این مایع که توسط کلیه‌ها بازجذب نمی‌شود به شکل ادرار از بدن دفع می‌شود.
مقدار خونی که در واحد زمان از کلیه‌ها عبور می‌کند با عبارت GFR تعریف می‌شود. ( گلومرول‌ها کلافه‌هایی از عروق خونی درون نفرون‌ها هستند و در فرایند فیلتراسیون خون نقش اساسی دارند. ) اندازه‌گیری GFR به خودی خود امکان‌پذیر نیست و اینجاست که اندازه‌گیری غلظت کراتینین سرم و نرخ پاکسازی آن از بدن اهمیت پیدا می‌کند.

کراتینین چیست و حذف آن از بدن به چه معناست؟

کراتینین نوعی ماده دفعی است که در جریان فرایند تخریب طبیعی بافت عضلانی تولید می‌شود. در جریان فیلتراسیون خون توسط کلیه‌ها، کراتینین توسط این اندام‌ها دفع شده و در جریان بازجذب کلیوی نیز تقریباً هیچ مقداری از آن به خون باز نمی‌گردد.
به مقدار خونی که در واحد زمان توسط کلیه‌ها از کراتینین پاکسازی می‌گردد، نرخ پاکسازی کراتینین گفته می‌شود. نرخ پاکسازی کراتینین در مردان و زنان سالم و جوان به ترتیب 120 میلی‌لیتر در دقیقه و 95 میلی‌لیتر در دقیقه می‌باشد. این یعنی کلیه افراد در هر دقیقه 95 تا 120 میلی‌لیتر خون را از وجود این ماده دفعی پاکسازی می‌کنند. نرخ فیلتراسیون گلومرولی می‌تواند بسته به معیارهای متعددی مانند سن، جنسیت و اندازه جثه متفاوت باشد ولی بطور کلی نرخ پاکسازی کراتینین می‌تواند تخمین خوبی از نرخ فیلتراسیون گلومرولی را نشان دهد.

آزمایش کراتینین در چه مواردی انجام می‌شود؟

پزشکان با تجویز آزمایش کراتینین قصد ارزیابی عملکرد کلیه‌ها – یا در واقع عملکرد کلیوی – را دارند. اندازه‌گیری نرخ پاکسازی کراتینین به آنها این امکان را می‌دهد تا بتوانند قابلیت کلیه‌ها را در فیلتر نمودن خون ارزیابی کنند. با کاهش عملکرد کلیوی، نرخ پاکسازی کراتینین نیز کاهش می‌یابد. تجویز آزمایش کراتینین در صورت مشاهده نشانه‌های بیماری‌های کلیوی نیز محتمل می‌باشد؛ برای مثال در صورت مشاهده مواردی مانند:
– حالت تهوع
– استفراغ
– از دست دادن اشتهاء
– خستگی و ضعف
– اختلال در خواب
– تغییرات در مقدار ادرار
– تورم پاها و مچ‌های پا

آمادگی برای انجام آزمایش کراتینین

بیمار باید تا 24 ساعت پیش از انجام آزمایش کراتینین از مصرف گوشت پخته خودداری کند زیرا در جریان مطالعات مشاهده شده است که این کار می‌تواند سطح کراتینین خون را برای دوره‌های کوتاه زمانی افزایش دهد.

آزمایش کراتینین به چه شکلی انجام می‌شود؟

دو راه برای انجام آزمایش کراتینین در دسترس پزشکان می‌باشد:
– آزمایش ادرار: نرخ پاکسازی کراتینین می‌تواند از طریق اندازه‌گیری مقدار این ماده دفعی در حجم ادراری که بیمار در طول 24 ساعت از خود دفع کرده ارزیابی شود. برای انجام تست ادراری، بیمار باید تمام ادرار خود را در یک کیسه پلاستیکی ریخته و برای انجام آزمایش ارائه دهد. استفاده از این روش دشوار است، ولی ممکن است برای تشخیص بعضی بیماری‌ها و اختلالات کلیوی انجام این تست نیاز باشد.
– آزمایش خون: پزشکان می‌توانند با استفاده از گرفتن یک نوبت نمونه خون و اندازه‌گیری مقدار کراتینین در آن، نرخ فیلتراسیون گلومرولی را با استفاده از یک سری فرمول‌های از پیش تعیین شده محاسبه کنند. این فرمول‌ها به هنگام محاسبه GFR معیارهای مختلفی مانند جنسیت، سن و گاهی وزن و قومیت را مد نظر قرار می‌دهند. هر چه مقدار کراتینین در خون بیشتر باشد، GFR و نرخ پاکسازی کراتینین کمتر خواهد بود.
هر دو نوع آزمایش را در درمانکده بدون رفت و آمد به آزمایشگاه، به صورت آزمایش در محل انجام دهید.
استفاده از آزمایش خون برای ارزیابی GFR معمول‌تر و کاربردی‌تر از استفاده از آزمایش ادرار می‌باشد؛ با این وجود آزمایش ادرار نیز می‌تواند برای افرادی که توده عضلانی زیادی دارند و یا اینکه به تازگی به مقدار قابل توجهی از بافت عضلانی خود را از دست داده‌اند، گزینه مناسبی باشد.

نتایج آزمایش کراتینین

پائین بودن GFR یا نرخ پاکسازی کراتینین می‌تواند نشان دهنده بیماری کلیوی باشد. کاهش عملکرد کلیوی می‌تواند حاد ( ناگهانی و معمولاً قابل برگشت ) و یا مزمن ( طولانی مدت و دائمی ) باشد و ارزیابی مکرر GFR یا نرخ پاکسازی کراتینین در طول زمان می‌تواند به ما در تشخیص حاد بودن یا مزمن بودن بیماری‌های کلیوی کمک کند.
عملکرد کلیوی و نرخ پاکسازی کراتینین با افزایش سن، کاهش می‌یابد؛ با این وجود خوشبختانه کلیه‌ها از ظرفیت بالایی برخوردار می‌باشند. در اکثر افراد تا از دست رفتن 30 الی 40 درصد از عملکرد کلیوی،‌ اختلال قابل توجهی بروز پیدا نمی‌کند.
پزشکان با استفاده از یک سیستم درجه‌بندی GFR به شرح زیر به ارزیابی شدت بیماری‌های مزمن کلیوی می‌پردازند:
– درجه 1: GFR 90 یا بالاتر ( عملکرد کلیوی طبیعی )
– درجه 2: GFR بین 60 تا 89 ( کاهش خفیف در عملکرد کلیوی )
– درجه 3a: GFR بین 45 تا 59 ( کاهش خفیف تا متوسط در عملکرد کلیوی )
– درجه 3b: GFR 30 تا 44 ( کاهش متوسط تا شدید در عملکرد کلیوی )
– درجه 4: GFR بین 15 تا 29 ( کاهش شدید در عملکرد کلیوی )
– درجه 5: GFR پائین‌تر از 15 ( نارسایی کلیوی، معمولاً نیازمند دیالیز )
در افراد بالای 60 سال مقدار کراتینین در خون به نظر طبیعی می‌باشد اما نرخ پاکسازی کراتینین و GFR در آنها پائین‌تر است؛ از همین رو استفاده از آزمایش ادرار یا فرمول‌های محاسبه GFR می‌تواند ارزیابی دقیق‌تری را از عملکرد کلیوی و کاهش آن در اختیار ما بگذارد.

تغییر مقدار کراتینین در خون همیشه به معنی وجود بیماری‌های کلیوی نیست و گاهی می‌تواند نشان‌دهنده موارد دیگر باشد:
– بارداری
– انجام ورزش‌های سنگین
– رژیم غذایی دارای گوشت قرمز زیاد
– اثرات جانبی بعضی داروهای بخصوص

در صورت پائین بودن نرخ پاکسازی کراتینین چه اقداماتی باید انجام داد؟

در صورت پائین بودن نرخ پاکسازی کراتینین، پزشک معالج با تعیین یک برنامه درمانی به مشکل بیمار رسیدگی خواهد کرد.
اصلی‌ترین عوامل بروز بیماری‌های مزمن کلیوی فشار خون بالا و دیابت می‌باشند. در صورت ابتلای بیمار به این بیماری‌ها باید در اول اقدامات لازم برای کنترل آنها با استفاده از رژیم غذایی مناسب،‌ ورزش و تجویز داروهای متناسب انجام گیرد؛ در غیر اینصورت باید آزمایش‌های دیگر برای تشخیص عامل بیماری کلیوی انجام شوند.
ارزیابی نرخ پاکسازی کراتینین و GFR به شکل مستمر می‌تواند به پزشکان این امکان را بدهد که هر گونه تغییر در عملکرد کلیوی را در طول زمان تشخیص داده و در صورت نیاز اقدامات لازم را – مانند تغییر در داروهای تجویز شده – انجام دهند.
از آنجا که مصرف داروهای بدون نیاز به نسخه ( به خصوص داروهای التیام دهنده‌های درد‌های خفیف یا سردرد )، گیاهان دارویی و مکمل‌ها می‌توانند بر عملکرد کلیه‌ها تاثیرگذار باشند، لازم است که بیمار پیش از مصرف این مواد با پزشک خود مشورت کند.
اکثر افراد تا پیش از اینکه نرخ پاکسازی کراتینین و GFR شان به شکل خطرناکی کاهش پیدا نکند نیازی به دیالیز نخواهند داشت؛ اما از آنجا که عملکرد کلیوی به شکل طبیعی با افزایش سن کاهش می‌یابد، بهتر است اقدامات لازم پیش از بروز اختلالات وخیم انجام گیرند.